نگاهی بر کاخ گلستان؛ معرفی این بنای تاریخ، تاریخچه و تصاویر آن
کاخ گلستان یکی از شاخص‌ترین و دیدنی‌ترین جاذبه‌های تاریخی تهران است که با قدمتی چندصدساله شکوه و زیبایی معماری ایرانی را به نمایش می‌گذارد. این بنای باشکوه در مرکز شهر تهران و در نزدیکی بازار بزرگ تهران قرار دارد و به‌دلیل اهمیت تاریخی و هنری‌اش در سال ۱۳۹۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. اگر قصد سفر به تهران را دارید یا حتی ساکن این شهر هستید بازدید از کاخ گلستان تجربه‌ای فراموش‌نشدنی از تماشای هنر معماری تاریخ و فرهنگ ایرانی برایتان به‌همراه خواهد داشت.
معرفی کامل کاخ گلستان تهران
کاخ گلستان تهران یکی از ارزشمندترین جاذبه‌های تاریخی ایران است که با معماری باشکوه و پیشینه‌ای غنی جایگاهی ویژه در میان جاهای دیدنی تهران دارد. این مجموعه دیدنی شامل بناهایی است که در دوره‌های مختلف تاریخی ساخته شده‌اند و امروزه به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی و هنری ایران شناخته می‌شوند.
کاخ گلستان با طراحی منحصربه‌فرد و آثار هنری متنوع هر ساله میزبان شمار زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است. از جمله بخش‌های مهم این مجموعه می‌توان به ایوان تخت مرمر تالار سلام تالار آینه تالار سفره‌خانه خلوت کریم‌خانی تالار برلیان عمارت بادگیر کاخ شمس‌العماره تالار الماس و کاخ ابیض اشاره کرد. ایوان تخت مرمر و خلوت کریم‌خانی که به دوران کریم‌خان زند بازمی‌گردند از کهن‌ترین بخش‌های این مجموعه تاریخی به شمار می‌روند.
علاوه بر فضاهای معماری و دیدنی مجموعه فرهنگی تاریخی کاخ گلستان دارای بخش‌های تخصصی دیگری نیز هست؛ از جمله کتابخانه نسخ خطی مرکز اسناد تصویری مرکز اسناد خطی کتابخانه چاپی دفتر فنی امور بین‌الملل واحد حقوقی امور فرهنگی معرفی و بخش کودک و نوجوان. این بخش‌ها نقش مهمی در نگهداری و معرفی بهتر آثار تاریخی و فرهنگی این مجموعه دارند.
در اطراف کاخ گلستان نیز مکان‌های دیدنی بسیاری قرار دارد که بازدید از آن‌ها می‌تواند تجربه‌ای جذاب‌تر را برای گردشگران رقم بزند. برخی از این مکان‌ها عبارت‌اند از: بازار بزرگ تهران قهوه‌خانه حاج علی درویش سبزه‌میدان خیابان ناصرخسرو سرای روشن کوچه مروی و مدرسه دارالفنون.
اگر به تاریخ هنر و معماری علاقه‌مند هستید بازدید از کاخ گلستان تهران را در برنامه سفر خود قرار دهید. این مجموعه تلفیقی از شکوه سلطنتی اصالت ایرانی و زیبایی معماری است که بی‌تردید شما را مجذوب خود خواهد کرد.
مطلب مشابه: باغ گیاه شناسی تهران و بهترین زمان بازدید (نگاهی به بخش های مختلف آن)
مساحت کاخ گلستان
کاخ گلستان یکی از قدیمی‌ترین و باارزش‌ترین آثار تاریخی تهران است که قدمت آن به بیش از ۴۴۰ سال پیش بازمی‌گردد؛ یعنی پیش از آغاز دوران قاجار. این مجموعه تاریخی روزگاری بخش بزرگی از ارگ سلطنتی تهران را تشکیل می‌داد و محل زندگی شاهانی چون آقامحمدخان قاجار فتحعلی‌شاه ناصرالدین‌شاه مظفرالدین‌شاه و احمدشاه قاجار بوده است.
در حال حاضر مساحت کاخ گلستان تهران حدود ۴.۵ هکتار است که تنها یک‌دهم وسعت اولیه این مجموعه تاریخی را شامل می‌شود. با وجود کاهش در ابعاد این کاخ همچنان بخش‌هایی از شکوه و عظمت گذشته را در دل خود حفظ کرده و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی تهران هر ساله میزبان علاقه‌مندان به تاریخ هنر و معماری ایرانی است.
ساعت کاری و قیمت بلیط کاخ گلستان تهران
کاخ گلستان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی تهران همه‌روزه پذیرای بازدیدکنندگان است. اطلاع از ساعات بازدید و قیمت بلیط کاخ گلستان برای برنامه‌ریزی بهتر سفر یا بازدید از این بنای تاریخی اهمیت زیادی دارد.
ساعات بازدید کاخ گلستان
- نیمه اول سال (فروردین تا پایان شهریور): همه‌روزه از ساعت ۹ تا ۱۸ (فروش بلیط تا ساعت ۱۷)
- نیمه دوم سال (مهر تا پایان اسفند):
- شنبه تا چهارشنبه: از ۹ تا ۱۷ (فروش بلیط تا ۱۶)
- پنج‌شنبه و جمعه: از ۹ تا ۱۸ (فروش بلیط تا ۱۷)
مجموعه کاخ گلستان در روزهای خاص مذهبی مانند ۱۴ خرداد ۲۱ رمضان تاسوعا و عاشورا ۲۸ صفر و ۲۵ شوال تعطیل است.
قیمت بلیط کاخ گلستان (سال ۱۴۰۴)
- ورودی مجموعه برای بازدیدکنندگان ایرانی: ۳۰,۰۰۰ تومان
- بلیط بازدید از هرکدام از بخش‌های داخلی: بین ۱۵,۰۰۰ تا ۳۰,۰۰۰ تومان (بسته به نوع بخش)
- بلیط کامل برای بازدید از همه بخش‌های قابل بازدید: ۲۲۵,۰۰۰ تومان
بازدید از طبقات فوقانی عمارت شمس‌العماره امکان‌پذیر نیست.
کاخ گلستان تهران کجاست؟
کاخ گلستان تهران در یکی از قدیمی‌ترین و تاریخی‌ترین مناطق پایتخت واقع شده است و موقعیت جغرافیایی آن به بازدیدکنندگان این امکان را می‌دهد که به‌راحتی با وسایل حمل‌ونقل عمومی به‌ویژه مترو به آن دسترسی داشته باشند.
- آدرس کاخ گلستان: تهران خیابان پانزده خرداد ضلع شمالی میدان ارگ کاخ گلستان
- بهترین مسیر دسترسی با مترو: برای رسیدن به کاخ گلستان تهران کافی است وارد خط ۱ مترو تهران شوید و در ایستگاه پانزده خرداد پیاده شوید. پس از خروج از مترو با حدود ۵ دقیقه پیاده‌روی به سمت شرق به میدان پانزده خرداد (میدان ارگ سابق) خواهید رسید. از آنجا مسیر خود را از طریق خیابان داور ادامه دهید تا به ورودی مجموعه در ضلع شمالی میدان برسید.
- وب‌سایت رسمی: golestanpalace.ir
- تلفن تماس: ۰۲۱-۳۳۹۵۶۶۶۲
مطلب مشابه: بهترین تفریحات هیجان انگیز که در تهران می توانید تجربه کنید
تاریخچه کاخ گلستان تهران
کاخ گلستان تهران یکی از کهن‌ترین بناهای تاریخی پایتخت است که ریشه‌های آن به دوران صفویان بازمی‌گردد. بر اساس اسناد تاریخی و سفرنامه‌های معتبری همچون سفرنامه پیترو دلاواله شکل‌گیری اولیه این مجموعه به دوران شاه عباس صفوی نسبت داده می‌شود. با این حال شکوه و اهمیت اصلی کاخ گلستان در دوره آقامحمدخان قاجار نمایان شد.
پس از شکست لطفعلی‌خان زند آقامحمدخان در سال ۱۲۱۰ هجری قمری تاج‌گذاری کرد و شهر تهران را به‌عنوان پایتخت ایران انتخاب نمود. این تصمیم جایگاه ارگ سلطنتی گلستان را به‌عنوان مرکز قدرت سیاسی کشور تثبیت کرد و آن را به یکی از مهم‌ترین نقاط پایتخت تبدیل ساخت.
در ادامه ناصرالدین‌شاه قاجار که نخستین پادشاه ایرانی با سفر به اروپا بود در کاخ گلستان تاج‌گذاری کرد. این سفر باعث شد تا مجموعه تحت تأثیر معماری اروپایی تغییرات گسترده‌ای یابد و ترکیبی از هنر ایرانی و غربی را به نمایش بگذارد. در دوران قاجار کاخ گلستان نه‌تنها مقر سلطنتی و حکمرانی بود بلکه به‌عنوان مرکزی برای آموزش هنرمندان و معماران نیز نقش‌آفرینی می‌کرد؛ از این‌رو این مجموعه در قرن ۱۹ میلادی به یکی از کانون‌های اصلی تولید هنر در ایران تبدیل شد.
در دوران پادشاهی مظفرالدین‌شاه محمدعلی‌شاه و احمدشاه قاجار تغییرات ساختاری خاصی در کاخ صورت نگرفت؛ اما این دوران با وقوع رخدادهای مهمی مانند انقلاب مشروطه اهمیت تاریخی بالایی پیدا کرد.
در دوره پهلوی اول و دوم کاخ گلستان نیز مانند بسیاری از بناهای تاریخی دیگر دستخوش برخی تغییرات شد. با این وجود اصالت معماری آن تا امروز حفظ شده و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران همچنان پابرجاست.
امروزه با وجود ساخت‌وسازهای مدرن و گاه بی‌هویت که در اطراف آن شکل گرفته کاخ گلستان تهران همچنان همانند نگینی تاریخی در قلب پایتخت می‌درخشد و یادآور بیش از چهار قرن از تاریخ سیاسی فرهنگی و هنری ایران است.
تکیه دولت
تکیه دولت یکی از بناهای باشکوه و فراموش‌شده در مجموعه تاریخی کاخ گلستان تهران بود که به دستور ناصرالدین‌شاه قاجار و در سال ۱۲۸۴ هجری قمری ساخته شد. این سازه عظیم با هزینه‌ای حدود ۳۰۰ هزار تومان و در مدت پنج سال احداث شد و در ضلع جنوب شرقی کاخ گلستان و جنوب غربی شمس‌العماره قرار داشت.
تکیه دولت از نظر معماری و طراحی ساختاری کاملاً متفاوت از سایر تکیه‌های قدیمی تهران بود. نمای بیرونی آن به‌شکل منشوری هشت‌ضلعی و فضای داخلی آن استوانه‌ای‌شکل بود. این تکیه عظیم دارای سه ورودی مجزا برای پادشاه آقایان و بانوان بود و ظرفیت بالایی برای اجرای مراسم‌های مذهبی و نمایش‌های آیینی داشت.
برخی محققان معماری تکیه دولت را برگرفته از آمفی‌تئاترهای غربی می‌دانند و برخی دیگر آن را با کاروان‌سراها میدان‌ها و تکایای سنتی ایرانی مقایسه می‌کنند. این بنای کم‌نظیر در زمان خود به‌عنوان بزرگ‌ترین نمایش‌خانه کشور شناخته می‌شد و میزبان مراسم مهمی همچون تعزیه‌خوانی در ایام محرم بود.
اما با آغاز دوران مشروطه و گسترش فرهنگ غربی و تئاتر مدرن در ایران اهمیت و رونق تکیه دولت رو به افول گذاشت. این بنا سال‌ها متروکه باقی ماند و نهایتاً در سال ۱۳۲۵ شمسی برای ساخت یکی از شعب بانک ملی تخریب شد.
هرچند امروز از تکیه دولت در کاخ گلستان تهران اثری باقی نمانده اما نام آن همچنان در تاریخ فرهنگ هنر و معماری ایران زنده است و به‌عنوان یکی از نمادهای شکوه دوره قاجار از آن یاد می‌شود.
عمارت خروجی
در گذشته در بخش شمالی عمارت شمس‌العماره بنای باشکوهی با عنوان عمارت خروجی قرار داشت که از مهم‌ترین بخش‌های قدیمی کاخ گلستان تهران به شمار می‌رفت. این عمارت بزرگ باغ گلستان را به دو بخش تقسیم می‌کرد و ساخت آن از دوران آقامحمدخان قاجار آغاز شد و تا زمان فتحعلی شاه قاجار ادامه یافت.
عمارت خروجی شامل بخش‌هایی چون اتاق موزه صندوق‌خانه تالار آینه گلستان و رخت‌دارخانه سلطنتی بود و نقش مهمی در سازمان‌دهی فضاهای کاخ ایفا می‌کرد. در دوران ناصرالدین شاه با توجه به علاقه وی به معماری و سبک‌های اروپایی این عمارت به منظور ساخت یک موزه مدرن مشابه نمونه‌های اروپایی تخریب شد. پس از تخریب آن استخر بزرگی در همان محل ساخته شد که در اوایل حکومت پهلوی اول به یک فضای سبز تغییر یافت.
بر اساس نظر برخی پژوهشگران نام “کاخ گلستان” نیز از تالار گلستان که در همین عمارت قرار داشت گرفته شده است. این نام به‌مرور زمان به تمام مجموعه تاریخی گلستان اطلاق شد.
امروز هرچند اثری از عمارت خروجی کاخ گلستان تهران باقی نمانده اما یاد آن همچنان در تاریخ معماری ایران زنده است و بخشی مهم از گذشته پایتخت را روایت می‌کند.
مطلب مشابه: زیباترین مکان های دیدنی اطراف تهران؛ 21 نقطه گردشگری در اطراف پایتخت
اندرون و خوابگاه ناصری
در دوران حکومت ناصرالدین شاه قاجار کاخ گلستان تهران شاهد تغییرات گسترده‌ای بود. یکی از مهم‌ترین اقدامات شاه در این دوره گسترش بخش اندرونی کاخ بود که با الهام از کاخ دلمه باغچه سلطان عثمانی ساخته شد. این بنای باشکوه که به‌نام خوابگاه ناصری نیز شناخته می‌شد نمادی از علاقه ناصرالدین شاه به معماری غربی به‌ویژه سبک عثمانی بود.
خوابگاه ناصری از جمله فضاهای خصوصی در کاخ گلستان محسوب می‌شد که ساختار آن بر اساس الگوی اندرونی کاخ‌های سلطنتی طراحی شده بود. با این حال در دوران پهلوی اول این بنا به‌دلیل تلقی‌های منفی از سبک زندگی سلطنتی قاجار و به‌ویژه با هدف حذف نشانه‌هایی از تجمل و لذت‌گرایی درباری تخریب شد.
پس از تخریب خوابگاه ناصری در محل آن ساختمان‌هایی برای وزارت دارایی ساخته شد و اثری از آن بنای تاریخی باقی نماند. با وجود این نام و یاد این بخش از کاخ گلستان تهران همچنان در منابع تاریخی و مطالعات معماری ایران زنده مانده است.
معماری کاخ گلستان تهران
کاخ گلستان تهران یکی از باشکوه‌ترین نمونه‌های معماری تاریخی ایران به‌شمار می‌رود که تلفیقی از سبک ایرانی سنتی و نئوکلاسیک اروپایی را در دل خود جای داده است. این مجموعه از چندین کاخ تالار سلطنتی و عمارت تاریخی تشکیل شده که همگی در دل باغی زیبا واقع شده‌اند.
معماری اولیه این مجموعه با الهام از سبک ایرانی دوره صفوی و زندیه شکل گرفت؛ اما با آغاز دوره قاجار و به‌ویژه در زمان ناصرالدین شاه که ارتباطات ایران با اروپا گسترش یافت تحولات چشم‌گیری در طراحی فضاها ایجاد شد. نتیجه این تحولات ایجاد بناهایی بود که در آن‌ها عناصر معماری غربی و ایرانی با هم تلفیق شده‌اند؛ ترکیبی جذاب که کاخ گلستان تهران را به یکی از خاص‌ترین آثار معماری در ایران و جهان تبدیل کرده است.
یکی از جلوه‌های بارز این معماری کاشی‌کاری‌های بی‌نظیر دیوارهای داخلی و بیرونی بناهاست. این کاشی‌کاری‌ها با نقش‌هایی همچون اسطوره‌ها شکارگاه‌ها صحنه‌های بزم و رزم پادشاهان مناظر طبیعی و وقایع تاریخی زینت یافته‌اند. استفاده از سبک‌های طبیعت‌گرایانه و سایه‌روشن‌های نقاشی اروپایی در کنار شیوه‌های سنتی ایرانی نشان‌دهنده تاثیر هنر غرب بر هنر دوره قاجار است.
علاوه بر کاشی‌کاری آینه‌کاری‌های خیره‌کننده از دیگر شاخصه‌های معماری در کاخ گلستان تهران هستند. به‌ویژه در تالار آینه که تزیینات داخلی آن بیش از هفت سال زمان برده بازدیدکنندگان با جلوه‌ای از نور ظرافت و هنر روبه‌رو می‌شوند.
در برخی از بناها مانند شمس‌العماره و ایوان تخت مرمر نیز می‌توان جلوه‌هایی از تزیینات طلاکاری روی سنگ را مشاهده کرد. این نوع تزیین با استفاده از ورق‌های فلزی طلا انجام می‌شد و مهارت بالای هنرمندان آن دوران را به نمایش می‌گذارد. این ویژگی‌ها در کنار معماری منحصربه‌فرد باعث شده‌اند که کاخ گلستان نه‌تنها یک جاذبه گردشگری بلکه یکی از نمادهای هنر و فرهنگ ایران باشد.
کتابخانه کاخ گلستان
کتابخانه کاخ گلستان یکی از بخش‌های ارزشمند و کمتر شناخته‌شده این مجموعه تاریخی است که دربردارنده گنجینه‌ای از نسخ خطی کتب چاپ سنگی و آثار چاپی نایاب مربوط به دوره‌های مختلف به‌ویژه عصر قاجار است. این کتابخانه از دو بخش اصلی تشکیل شده است:
بخش نسخ خطی
بخش نسخ خطی کتابخانه قدمتی نزدیک به دو قرن دارد و تأسیس آن به اوایل قرن سیزدهم هجری قمری و دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار بازمی‌گردد. در آن زمان این بخش با نام کتابخانه شاهنشاهی فعالیت خود را آغاز کرد و به‌تدریج تبدیل به یکی از مهم‌ترین مراکز نگهداری نسخ خطی در ایران شد.
از جمله آثار نفیس این بخش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مرقع گلشن؛ مجموعه‌ای از شاهکارهای خوشنویسی و نگارگری ایرانی
- هزار و یک شب؛ نسخه‌ای مصور و ارزشمند
- شاهنامه بایسنقری؛ یکی از نفیس‌ترین نسخه‌های مصور شاهنامه
- قرآن‌های نفیس دوره فتحعلی شاه و پیش از آن؛ میراثی مذهبی و هنری
بخش کتاب‌های چاپی و سنگی
کتابخانه چاپی کاخ گلستان در دوران پهلوی دوم تأسیس شد و در ابتدا در طبقه اول کاخ ابیض قرار داشت. در سال ۱۳۸۴ شمسی این بخش به محل کنونی خود با مساحتی حدود ۹۳ متر مربع در ضلع شمال شرقی مجموعه منتقل شد.
در حال حاضر این بخش دارای بیش از ۷۰۰۰ جلد کتاب است که حدود ۲۵۰۰ عنوان آن کتاب‌های تاریخی هستند. این ویژگی کتابخانه کاخ گلستان را به یکی از غنی‌ترین منابع مطالعاتی درباره دوره قاجار تبدیل کرده است.
آثار شاخص این بخش شامل:
- دیوان شمس تبریزی با بیش از ۵۲ سال قدمت
- کتاب نایاب طوفان البکاء؛ تنها ۵۶ نسخه از آن در جهان وجود دارد و حاوی روایاتی تصویری از زندگی امامان شیعه است
برخلاف کتابخانه‌های عمومی دسترسی به منابع کتابخانه کاخ گلستان برای عموم آزاد نیست. تنها پژوهشگران استادان دانشگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و نویسندگان با ارائه معرفی‌نامه معتبر می‌توانند از منابع این گنجینه ارزشمند بهره‌مند شوند.
امکانات و خدمات کاخ گلستان
بازدید از مجموعه تاریخی و باشکوه کاخ گلستان تنها به تماشای کاخ‌ها و تالارهای سلطنتی ختم نمی‌شود. این مجموعه با فراهم‌کردن امکانات رفاهی متنوع تجربه‌ای دلپذیر و کامل را برای گردشگران فراهم کرده است.
در بخش‌های مختلف مجموعه سرویس‌های بهداشتی برای رفاه حال بازدیدکنندگان تعبیه شده است. همچنین نمازخانه‌ای آرام و تمیز در مجموعه وجود دارد تا علاقه‌مندان بتوانند عبادات خود را در محیطی مناسب به‌جا آورند.
در میانه بازدید و گشت‌وگذار در محوطه سرسبز و تالارهای دیدنی می‌توانید لحظاتی خوش و آرام در چایخانه کاخ گلستان سپری کنید. این چایخانه با دکوراسیونی سنتی و فضایی دل‌نشین انواع دمنوش‌های معطر نوشیدنی‌های گرم و غذاهای سبک ایرانی را ارائه می‌دهد؛ فرصتی عالی برای استراحتی کوتاه در دل تاریخ.
یکی از محبوب‌ترین بخش‌های خدماتی مجموعه غرفه عکاسی با لباس‌های سنتی قاجار است. در این بخش می‌توانید با پوشیدن لباس‌های فاخر درباری قاجاری و در فضایی تاریخی عکسی به‌یادماندنی و خاص از بازدید خود ثبت کنید؛ تجربه‌ای منحصربه‌فرد که بازدید شما را به خاطره‌ای ماندگار تبدیل خواهد کرد.
جمع بندی
کاخ گلستان یکی از باشکوه‌ترین آثار تاریخی تهران و نمادی از هنر معماری و فرهنگ دوره قاجار است. این مجموعه شامل کاخ‌ها تالارهای سلطنتی موزه‌ها کتابخانه شمس‌العماره ایوان تخت مرمر و بخش‌های متنوعی همچون تالار آینه برلیان عاج و نگارخانه می‌شود. معماری کاخ تلفیقی از سبک ایرانی و اروپایی است که در تزیینات کاشی‌کاری آینه‌کاری و طلاکاری به اوج رسیده. فضای باغ استخرها چایخانه و غرفه عکاسی نیز تجربه‌ای دل‌نشین برای گردشگران فراهم می‌کند. کاخ گلستان گنجینه‌ای ارزشمند از تاریخ هنر و معماری ایران است که بازدید از آن بسیار لذت‌بخش خواهد بود.
