آنچه باید درباره درمان ریشه دندان بدانید
درد مداوم دندان، حساسیت شدید به سرما و گرما یا ایجاد ورم و آبسه کنار لثه، معمولاً نشان میدهد مشکل از یک پوسیدگی ساده فراتر رفته و پالپ یا عصب دندان درگیر شده است. در این شرایط، اگر درمان انجام نشود، عفونت میتواند گسترش پیدا کند و در نهایت به از دست رفتن دندان منجر شود.
درمان ریشه دندان (عصبکشی) روشی است که با برداشتن بافت عفونی داخل ریشه، تمیز و ضدعفونی کردن کانالها و پرکردن دقیق آنها، این امکان را فراهم میکند که دندان طبیعی در دهان حفظ شود. در ادامه، به شکل کاربردی و مرحلهبهمرحله توضیح داده میشود درمان ریشه دندان چیست، در چه مواردی انجام میشود، چه انواعی دارد، چگونه انجام میشود و بعد از آن به چه مراقبتهایی نیاز است.
درمان ریشه دندان چیست؟
درمان ریشه دندان یا عصبکشی، یک روش تخصصی در دندانپزشکی است که زمانی انجام میشود که پالپ دندان آسیبدیده، ملتهب یا عفونی شده باشد. پالپ همان بافت نرم داخل دندان است که حاوی عصبها و رگهای خونی است و در مرکز ریشه قرار دارد.
در عصبکشی، دندانپزشک ابتدا به فضای داخلی دندان دسترسی پیدا میکند، پالپ بیمار یا عفونی را بهطور کامل برمیدارد، کانالهای ریشه را تمیز و ضدعفونی میکند و در نهایت آنها را با مواد مخصوص (معمولاً گوتاپرکا) پر و مهروموم میکند.
به این ترتیب، منبع عفونت از داخل دندان حذف میشود، درد از بین میرود و از انتشار عفونت به استخوان فک و دندانهای مجاور جلوگیری میشود. درمان ریشه به معنای «خارج کردن دندان» نیست، بلکه آخرین تلاش برای حفظ دندانی است که در غیر این صورت احتمالاً باید کشیده شود. هدف اصلی این درمان، نگه داشتن دندان در دهان بهعنوان یک پایهٔ سالم و پایدار است تا بعداً بتوان روی آن ترمیم نهایی یا روکش انجام داد و عملکرد جویدن و زیبایی لبخند حفظ شود.
کاربردهای درمان ریشه دندان
درمان ریشه زمانی انجام میشود که پالپ دندان دچار التهاب شدید یا عفونت شده باشد؛ وضعیتی که معمولاً با درد، حساسیت یا ایجاد آبسه همراه است. این درمان کمک میکند دندان طبیعی حفظ شود و از گسترش عفونت به بافتهای اطراف جلوگیری گردد. مهمترین کاربردهای درمان ریشه شامل موارد زیر است:
- درمان پوسیدگی عمیق دندان: وقتی پوسیدگی از مینای دندان عبور کرده و به پالپ رسیده باشد، عصبکشی تنها راه کنترل درد و جلوگیری از انتشار عفونت است.
- ترمیم دندان ترکخورده یا شکسته: اگر شکستگی به عمق دندان برسد و عصب را در معرض محیط دهان قرار دهد، درمان ریشه برای حفظ دندان ضروری میشود.
- درمان آبسه دندان : آبسه نشاندهنده تجمع چرک ناشی از عفونت پالپ است. در این حالت، بدون درمان ریشه امکان کنترل عفونت وجود ندارد.
- نجات دندانهای دچار ضربه یا تروما: در ضربههای شدید، جریان خون داخل پالپ ممکن است قطع شود و منجر به مرگ بافت شود. درمان ریشه در این شرایط از تخلیه و از دست رفتن دندان جلوگیری میکند.
- رفع درد شدید ناشی از التهاب پالپ: وقتی التهاب به مرحلهای برسد که قابل برگشت نباشد، عصبکشی تنها راه تسکین درد است.
- کمک به موفقیت درمانهای ترمیمی بزرگ: یرای دندانهایی که قرار است روکش، بریج یا ترمیمهای وسیع روی آنها انجام شود و پالپ در معرض آسیب است، گاهی درمان ریشه نقش محافظتی دارد.
انواع درمان ریشه دندان
نوع درمان ریشه به تعداد کانالهای دندان، میزان تخریب بافتها و سابقه درمان قبلی بستگی دارد. همهٔ عصبکشیها شبیه هم نیستند و دندانپزشک بر اساس شرایط هر دندان، روش مناسب را انتخاب میکند.
- درمان ریشه تککاناله
این نوع درمان معمولاً برای دندانهای قدامی (جلویی) فک بالا و پایین انجام میشود که یک ریشه و یک کانال دارند. دسترسی و شکلدهی کانال در این دندانها سادهتر است و در بسیاری موارد در یک جلسه قابل انجام است.
- درمان ریشه دو یا سهکاناله
دندانهای آسیای کوچک و برخی دندانهای خلفی ممکن است دو یا سه کانال داشته باشند. در این موارد، دندانپزشک باید هر کانال را جداگانه پیدا، تمیز، شکلدهی و پر کند. پیچیدگی کار بیشتر است و گاهی به جلسات طولانیتر یا چندجلسهای نیاز دارد.
- درمان ریشه چهارکاناله
بیشتر دندانهای آسیای بزرگ (مولرها) چندریشه و چندکاناله هستند و گاهی تا چهار کانال مجزا دارند. پیدا کردن همه کانالها، تمیز کردن کامل آنها و کنترل انحنای ریشهها در این دندانها اهمیت زیادی دارد، چون جا افتادن حتی یک کانال میتواند باعث باقی ماندن عفونت و شکست درمان شود.
- درمان مجدد ریشه (ریتریتمنت)
اگر درمان ریشه قبلی به هر دلیل موفق نباشد (مثلاً بخشی از کانالها تمیز نشده باشد، ترمیم نهایی دچار نشت شده باشد یا عفونت دوباره برگردد) دندانپزشک درمان مجدد ریشه را انجام میدهد. در این روش، مواد پرکننده قبلی خارج میشود، کانالها دوباره تمیز، ضدعفونی و با دقت بیشتری پر میگردند.
- درمان ریشه همراه با جراحی اپیکو
در مواردی که عفونت مزمن در انتهای ریشه باقی مانده و با عصبکشی معمولی برطرف نمیشود، ممکن است جراحی اپیکو (اپیکواکتومی) انجام شود. در این روش، دندانپزشک از طریق جراحی، به نوک ریشه در ناحیه استخوان دسترسی پیدا میکند، بافت عفونی و بخش انتهایی ریشه را برمیدارد و ناحیه را مهروموم میکند. این درمان معمولاً برای دندانهایی به کار میرود که ارزش حفظ شدن دارند اما با روشهای معمول، عفونتشان کاملاً کنترل نشده است.
مراحل انجام درمان ریشه دندان
درمان ریشه معمولاً در یک یا چند جلسه انجام میشود، اما روند کلی آن به این صورت است:
۱. معاینه و عکس رادیوگرافی
ابتدا دندانپزشک با معاینه و عکس، میزان پوسیدگی، تعداد ریشهها، طول کانالها و وجود عفونت اطراف ریشه را بررسی میکند و بر اساس آن، طرح درمان را مشخص میکند.
۲. بیحسی موضعی و ایزولاسیون دندان
پس از تزریق بیحسی، اطراف دندان بیحس میشود. سپس با رابردم، دندان از بزاق و محیط دهان جدا میشود تا محیط کار خشک و تمیز باشد.
۳. ایجاد دسترسی و برداشتن پالپ عفونی
از طریق سطح تاج دندان، حفرهای کوچک ایجاد میشود تا دندانپزشک به پالپ و دهانه کانالها برسد. سپس پالپ آسیبدیده یا عفونی از داخل دندان خارج میشود.
۴. پیدا کردن، تمیز کردن و شکلدهی کانالها
با ابزارهای ظریف، کانالهای ریشه پیدا شده و بهتدریج تمیز و شکلدهی میشوند تا بافت آلوده و بقایای پالپ از دیوارهها جدا شود و کانالها برای پر شدن مناسب آماده شوند.
۵. شستوشو و ضدعفونی کانالها
در حین کار، کانالها بهطور مکرر با محلولهای شستوشو (مثل هیپوکلریت سدیم) شسته میشوند تا میکروبها و باقیماندهها تا حد ممکن حذف شوند.
۶. پر کردن کانالها با گوتاپرکا
بعد از خشک شدن کانالها، فضای داخل آنها با گوتاپرکا و سیلر مخصوص پر میشود تا کاملاً مهروموم شده و راه ورود مجدد میکروبها بسته شود.
۷. ترمیم نهایی تاج دندان
در پایان، سوراخ ایجادشده در تاج دندان پر میشود. بسته به وضعیت دندان، ممکن است ابتدا ترمیم موقت انجام شود و در ادامه، ترمیم دائمی یا روکش برای استحکام بیشتر دندان انجام گیرد.
تجهیزات مورد استفاده در درمان ریشه دندان
درمان ریشه دندان در فضای بسیار محدود کانالها انجام میشود و برای دقت بیشتر، به مجموعهای از ابزارهای تخصصی نیاز دارد. هرچه تجهیزات استانداردتر و دقیقتر باشند، احتمال پاکسازی کامل ریشه و موفقیت درمان بالاتر میرود.
مهمترین تجهیزات در عصبکشی عبارتاند از:
- فایلهای اندودنتیک: ابزارهای ظریف فلزی برای خارج کردن پالپ و شکلدهی کانالها.
- موتور اندو: دستگاهی که فایلها را با سرعت و گشتاور کنترلشده میچرخاند تا کار در کانالها ایمنتر و دقیقتر انجام شود.
- اپکسیاب الکترونیکی: وسیلهای برای تعیین طول دقیق کانال ریشه و کمک به پرکردن تا انتهای مناسب ریشه.
- رادیوگرافی دیجیتال: برای بررسی وضعیت ریشه قبل، حین و بعد از درمان و اطمینان از کامل بودن عصبکشی.
- سرنگ شستوشو و محلولهای ضدعفونی: برای شستن و ضدعفونی کانالها، معمولاً با محلولهایی مانند هیپوکلریت سدیم.
- دستگاه پرکردن حرارتی گوتاپرکا: برای پرکردن سهبعدی و فشرده کانالها و مهروموم بهتر فضای داخل ریشه.
- میکروسکوپ دندانپزشکی: در برخی درمانها از میکروسکوپ برای بزرگنمایی میدان دید و مشاهده بهتر کانالهای ریز و پیچیده استفاده میشود که دقت عصبکشی را افزایش میدهد.
چه افرادی کاندید مناسب درمان ریشه هستند؟
کاندید اصلی درمان ریشه دندان افرادی هستند که پالپ دندانشان به دلیل پوسیدگی عمیق، ضربه یا ترک، دچار التهاب شدید یا عفونت شده است. در این وضعیت، بافت داخلی دندان دیگر قابل ترمیم نیست و برای جلوگیری از گسترش عفونت، باید پالپ برداشته و کانالها تمیز و پر شوند.
بیمارانی که شرایط زیر را دارند، معمولاً به عصبکشی نیاز پیدا میکنند:
- درد خودبهخودی یا ضرباندار در دندان، بهویژه هنگام شب
- حساسیت شدید و طولانیمدت به سرد و گرم
- وجود آبسه، برجستگی یا جوش چرکی روی لثه کنار دندان
- تغییر رنگ دندان (تیره شدن تدریجی) پس از ضربه یا پوسیدگی طولانی
- پوسیدگی عمیقی که در عکس رادیوگرافی تا نزدیکی یا داخل پالپ رسیده است
- دندانی که قرار است ترمیم وسیع یا روکش شود و خطر درگیری پالپ در آن بالاست
در نهایت، تشخیص قطعی اینکه یک دندان نیاز به درمان ریشه دارد یا خیر، فقط با معاینه بالینی و بررسی رادیوگرافی توسط دندانپزشک امکانپذیر است؛ بنابراین هر زمان درد مداوم، حساسیت غیرعادی یا تورم در اطراف یک دندان مشاهده شد، مراجعه سریع برای ارزیابی تخصصی بسیار مهم است.
طول عمر درمان ریشه دندان چقدر است؟
طول عمر دندان عصبکشیشده ثابت نیست، اما اگر درمان ریشه بهدرستی انجام شود و دندان بهخوبی ترمیم و روکش شود، معمولاً میتواند ۱۰ تا ۱۵ سال یا حتی بیشتر در دهان باقی بماند و عملکرد طبیعی داشته باشد. ماندگاری این دندان بیشتر به سه عامل بستگی دارد: کیفیت عصبکشی، نوع و کیفیت ترمیم نهایی (بهویژه روکش در دندانهای عقبی) و میزان توجه بیمار به بهداشت دهان و دندان. با معاینه دورهای و پرهیز از فشار شدید روی دندان، شانس ماندگاری طولانیمدت درمان بهطور چشمگیری افزایش پیدا میکند.
مراقبتهای بعد از درمان ریشه دندان
بعد از عصبکشی، دندان از شر عفونت داخلی خلاص میشود، اما برای اینکه این درمان ماندگار باشد و درد و مشکل دوباره برنگردد، چند نکته ساده را باید جدی بگیرید. در چند روز اول، کمی حساسیت یا درد خفیف هنگام جویدن طبیعی است و معمولاً با داروهای تجویز شده کنترل میشود.
مهمترین مراقبتها بعد از درمان ریشه:
- عدم جویدن روی دندان درمانشده تا ترمیم نهایی
تا زمانی که دندان پر دائمی یا روکش نشده، بهتر است روی همان سمت غذاهای سفت جویده نشود تا از ترک یا شکستگی تاج ضعیفشده جلوگیری شود.
- رعایت دقیق بهداشت دهان و دندان
مسواک منظم، نخ دندان و در صورت توصیه، دهانشویه باعث میشود لثه و تاج دندان سالم بمانند و پوسیدگی جدید در اطراف ترمیم ایجاد نشود.
- مصرف منظم داروهای تجویز شده
مسکنها و در صورت نیاز آنتیبیوتیکها را طبق دستور دندانپزشک استفاده کنید و خودسرانه مصرف آنها را قطع یا کم و زیاد نکنید.
- پیگیری برای ترمیم یا روکش نهایی
عصبکشی بدون ترمیم مناسب ناقص است. در اولین فرصت، برای تکمیل پرکردگی یا انجام روکش (بهویژه در دندانهای عقبی) اقدام کنید تا دندان در برابر فشار جویدن مقاوم شود.
- مراجعه در صورت درد شدید یا تورم
اگر درد شدید، تورم، تب یا ترشح چرکی مشاهده شد، نباید آن را عادی فرض کرد؛ لازم است هرچه سریعتر با دندانپزشک تماس گرفته شود تا وضعیت بررسی شود.
با رعایت این نکات، احتمال موفقیت درمان ریشه بالا میرود و دندان درمانشده میتواند سالها بدون مشکل در دهان باقی بماند.
جمعبندی
درمان ریشه دندان یا عصبکشی، زمانی انجام میشود که پالپ دندان بر اثر پوسیدگی عمیق، ضربه یا التهاب شدید آسیب دیده و دیگر قابل برگشت نیست. در این مرحله بهجای کشیدن دندان، با برداشتن بافت عفونی، تمیز و ضدعفونی کردن کانالها و پر کردن دقیق ریشه میتوان دندان را حفظ کرد و از گسترش عفونت به استخوان و بافتهای اطراف جلوگیری نمود.
این درمان یکی از مهمترین روشها برای نجات دندانهای در معرض خطر است؛ دندانی که بهموقع عصبکشی و درست ترمیم شود، میتواند سالها مانند یک دندان عادی در جویدن و حفظ زیبایی لبخند نقش داشته باشد. از طرف دیگر، تأخیر در مراجعه و خوددرمانی با مسکن، فقط مشکل را عقب میاندازد و معمولاً باعث پیچیدهتر شدن عفونت یا نیاز به درمانهای سختتر میشود.
شناخت علائم هشداردهنده مثل درد مداوم، حساسیت شدید به سرد و گرم، تورم یا تغییر رنگ دندان و مراجعه سریع به دندانپزشک، بهترین راه برای این است که درمان ریشه در زمان مناسب انجام شود. ترکیب تشخیص درست، تکنیک صحیح، استفاده از تجهیزات استاندارد و مراقبت مناسب بعد از درمان، مجموعهای است که در کنار هم باعث میشود عصبکشی نهتنها از کشیدن دندان جلوگیری کند، بلکه کیفیت زندگی و آسایش بیمار را هم بهطور محسوسی بهتر کند.
